قربانی خشونت: پرسش از پی حقیقت

نلسون ماندلا کسی بود که در جنبش مقاومت علیه آپارتاید و نیز در درون کنگره ملی آفریقای جنوبی از اتوریته و محبوبیت منحصر به فردی برخوردار بود و می‌توانست کشور را از یک جنگ داخلی نجات دهد.

تا سال ١٩٩٣ که قوانین جدایی به طور رسمی ملغی و احزاب آزاد اعلام شدند، بیش از ده هزار کشته و مفقودالاثر، دستگیری‌های وسیع و شکنجه و ترور و ارعاب مخالفان توسط باندهای مرگ، حاصل سیاست آپارتاید بود.

نظر دیگری هم بود که تنها راه عادلانه در روند دموکراسی و وحدت ملی را، محاکمه و مجازات عاملان جنایت‌های گذشته می‌دید. بنا به این نظر که در راس آن بازماندگان جنایت‌های آپارتاید و خانواده‌های قربانیان قرار داشتند، آشتی نباید به بهای فراموشی گذشته و زیر پا گذاشتن اصل مسئولیت فردی تمام می‌شد.

کمیسیون حقیقت گرچه در گزارش نهایی، ساختارهای نژادپرستانه را عیان و مردود اعلام کرد، با اینهمه اما نمی‌توانست رسیدگی به همه قوانین و عمکردهای آن را در دستور کار خود قرار دهد. چه در آن صورت تک تک سیاهپوستان می‌توانستند در جایگاه شاهد و شاکی قرار گیرند و هر کارمند جزء یا پاسبان سفیدپوست مجرم بود.

کمیسیون حقیقت و آشتی آفریقای جنوبی در مقایسه با کمیسیون‌های پیشین در کشورهای آمریکای لاتین از اختیارات وسیعی برخوردار بود. حق بازجویی و تصمیم‌گیری در مورد عفو متهمان را داشت. از امکاناتی برای تضمین جانی شاهدان بهره‌مند بود.

کمیته بخشودگی

 اعتراف و نه توجیه جرم خویش، از معیارهایی بود که کمیته بخشودگی در تصمیم‌گیری‌هایش مد نظر داشت. در مورد کسانی که به جای اعتراف به جنایتی که مرتکب شده بودند، درصدد توجیه یا قلب واقعیت بودند، با حساسیت و دقت بیشتری برخورد می‌شد.

کمیته ترمیم

بنا شد برای ترمیم رنج‌ها و خساراتی که قربانیان متحمل شده بودند، غرامت پرداخت ‌شود. به عمد از کاربرد لغت جبران یا خون بها خودداری شده‌ بود زیرا کمیسیون بر این اعتقاد بود که هیچگونه وسیله‌ای برای جبران مرگ وجود ندارد.

محاکمات

مراجع دادگاهی نمی‌توانستند در صورت شکایت اشخاص حقیقی و حقوقی، متهم را به پای میز محاکمه بکشانند اگر متهم پیشتر شامل بخشودگی کمیسیون حقیقت قرار گرفته بود. این مسئله اعتراض شدید گروهی از خانواده‌ها را به دنبال داشت که علیه شکنجه‌گران و قاتلان عزیزان‌شان به دادگاه شکایت برده بودند.

در یک نظرسنجی در میان سفیدپوستان جامعه آفریقای جنوبی در سال ١٩٩۶، یعنی هشت سال بعد از آغاز روند تحولات در جامعه، تنها ۵۶ درصد سئوال شوندگان معتقد بودند که سیستم قبلی نادرست بوده است. ۴۴ درصد آنها بر این عقیده بودند که ایده آپارتاید درست و خوب، اجرای آن اما بد و نادرست بوده است.

رژیم نژادپرست آفریقای جنوبی رشد سریع خود را با آواره کردن اجباری سیاهان از سرزمین‌هاشان و گماشتن آنها در معادن با دستمزدهای بسیار نازل به دست آورده بود.

پزشکان نیز باید توضیح می‌دادند که چگونه بهترین امکانات و گران‌ترین داروها برای سفیدپوستان پیدا می‌شد در حالیکه عده زیادی از سیاهان در اثر مرض سل جان می‌سپردند.

 انتقادی که حتی از جانب موافقان کمیسیون هم در همین مورد مطرح می‌شد، این بود که کوچک‌ترین مجازاتی برای مرتکبان به جنایت که شامل عفو می‌شدند، در نظر گرفته نمی‌شد. هیچگونه محرومیت اجتماعی آنها را تهدید نمی‌کرد.

پیوند دادن حقیقت با آشتی اجتماعی می‌تواند به کم بها دادن به عنصر حقیقت بیانجامد. موضوع آشتی یک مسئله سیاسی است و حاصل توازن نیروها، بنا براین می‌توان بر سر آن مصالحه سیاسی کرد، اما مصالحه سیاسی نباید به مصالحه اخلاقی تبدیل شود.